راغب اصفهانی
ابوالقاسم حسین بن محمد معروف به راغب اصفهانی معروف به سید سیراب(درگذشته ۵۰۲ قمری) لغت‌شناس و از ادیبان و حکیمان اهل اصفهان بود. وی از بزرگترین دانشمندان ایرانی است که در دوران آل بویه در سده چهارم که اصفهان در اوج تمدن اسلامی و علم بوده‌است. برخی با استناد به بسیاری روایت‌هایش از خاندان محمد (اهل البیت) و «امیرالمؤمنین» خواندن علی بن ابی‌طالب وی را علوی خوانده‌اند. نیز فخر رازی در اساس التقدیس وی را از امامان اهل سنت می‌شمارد. مرگ وی را بین ۳۹۸ تا ۴۰۲ قمری یا ۵۰۲ یا ۵۶۵ نیز دانسته‌اند. امّا آنچه مشهور است وی در قرن چهارم قمری می‌زیسته است.
راغب اصفهانی ابوالقاسم حسین بن محمد | |
|---|---|
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | نیمه اول قرن چهارم اصفهان |
| درگذشته | ۵۰۲قمری |
| محل اقامت | اصفهان |
| قومیت | ایرانی |
| دوران | سده چهارم قمری |
| مذهب | اهل سنت |
| آثار معروف | مفردات راغب |
| تحصیلات | اصفهان |
| اشتغال | لغت‌شناسی، شعر و ادبیات، حدیث، اخلاق، تفسیر، کلام و حکمت |
| استادان | ابو منصور جبان، ابوالعباس ضبّی (احمد بن ابراهیم)، ابوالقاسم ابن ابی العلاء |
آثار
- اخلاق الراغب
- افانین البلاغه یا مجمع‌البلاغة
- الایمان والکفر
- الذریعه الی مکارم الشریعه، در تصوف و اخلاق
- المحاضرات یا محاضرات الادباء و محاورات الشعراء و البلغاء
- المعانی الاکبر
- تفصیل النشأتین و تحصیل السعادتین، در معرفت نفس
- درة التاویل فی متشابه التنزیل
- رساله فی فوائد القرآن
- المفردات یا المفردات فی غریب القرآن، شامل لغات قرآن
شعر
سروده‌ای مشهور از وی:
| ز صد هزار محمد که در جهان آید | یکی به منزلهٔ جان مصطفی نشود | |
| و گرچه عرصهٔ عالم پر از علی گردد | یکی بعلم و سخاوت چو مرتضی نشود | |
| جهان اگر چه ز موسی و چوب خالی نیست | یکی کلیم نگردد یکی عصا نشود |
درگذشت
درباره تاریخ وفات او نیز تفاوت اقوال آن را نزدیک به یک سده نشان می‌دهد. سیوطی در بغیة الوعاه گفته که وفات او در اوائل سده پنجم (یعنی حدود - ۴ - ۴۱۰) است، در حالی که کشف الظنون وفات او را در سنه ۵۰۲ آورده است و این نظر را بروکلمان، زرکلی، خوانساری و شیخ عباس قمی و آغا‌بزرگ تهرانی ذکر کرده‌اند. برخی از محققان معاصری که درباره حیات راغب تحقیق کرده، انکار کرده‌اند که راغب در سال ۵۰۲ وفات کرده باشد، خصوصاً در حالی که ابوحامد غزالی (م ۵۰۵) کتاب الذریعة الی مکارم الشریعه او را نیک می‌شمرده و با خود در سفرها حمل می‌کرده، و از سال ۴۸۸ از بغداد کوچ کرده، بعید است. که در آن تاریخ طبق این گفته در جوانی راغب سازگار است، این کتاب را در اختیار داشته باشد. حتماً باید راغب پیش از این می‌زیسته و فوت کرده باشد. ذهبی (م ۸) راغب را در سنه ۴۵۰ گویی زنده می‌دانسته و او را در ضمن طبقه ۲۴ شمرده است و بعد می‌نویسد: لم اظفر له بوفاة و لا ترجمة، و محتمل است که در آن وقت زنده بوده باشد. بدون شک نمی‌تواند راغب در سال ۵۰۲ فوت کرده باشد، زیرا در مصادر قدیمی قریب به عصر راغب، نصی بر این تاریخ یافت نشده و حاجی خلیفه که این خبر را گفته و دیگران نقل و تبعیت کرده‌اند، از کلام سیوطی برگرفته، با اینکه سیوطی گفته است که وی در اوائل سده پنجم فوت کرده است. از سوی دیگر، راغب در برخی آثار خود بر ملاقات با بعضی معاصرین صاحب بن عباد (م ۳۸۵ ق.) مانند ابوالقاسم بن ابی‌العلاء و عبدالصمد بن بابک تصریح کرده و ممکن نیست این ملاقات تا اوائل قرن ششم ادامه یافته باشد. وانگهی تاریخ کتابت برخی آثار راغب، مانند مفردات در سال ۴۰۹ را نشان می‌دهد که باز با فوت ۵۰۲ نمی‌سازد، با اینکه کتاب الذریعه را پیش از مفردات نوشته و در مفردات به آن اشاره می‌کند. البته در حاشیه برخی نسخه‌های مفردات آمده که این کتاب به خط راغب اصفهانی است که در هلال ماه رجب از سال ۳۴۳ در قصبه اصفهان به دنیا آمده و در ربیع‌الاخر سال ۴۱۲ فوت کرده است. اما مشکل این تاریخ، مجهول بودن کاتب و متاخر بودن تاریخ کتابت نسخه است.
پانویس
- ↑ از همسانی نسخه‌هاى آن با درّة التنزيل و غرّةالتأويل منسوب به ابوعبداللّه محمدبن عبداللّه اسكافى متوفى 420 يا 421، در انتساب آن به راغب يا اسكافى و همچنين فخر رازى ترديد شده.
منابع
- ↑ * صاحب مفردات الفاظ القرآن بایگانی‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine سازمان دارالقرآن الکریم
- ↑ ابزار شناخت قرآن در کتاب‌های راغب اصفهانی وجود دارد بایگانی‌شده در ۲۴ مه ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine خبرگزاری ایمنا
- ↑ لغتنامه دهخدا: راغب اصفهانی وبگاه واژه یاب
- ↑ ابوالقاسم حسین راغب اصفهانی دانشنامه اسلامی